Op deze pagina omschrijven we de verschillende types landgebruik waar populieren voorkomen, indien mogelijk met hun (relatieve) belang en omvang. We hebben zo veel mogelijk oog voor de specifieke aspecten van de verschillende landgebruiksvormen en sommen de voor- en nadelen op. Zij kunnen van pas komen voor de ontwikkeling van visies op het gebruik van open ruimte en bij de verwezenlijking van terreinrealisaties.
Hier vind je meer info over:
Productieve populierenbossen
Gemengde bossen met populier
Houtkanten, bomenrijen en solitaire bomen
Agroforestry-systemen
Korte Omloop Hout
Hier vind je meer info over:
Productieve populierenbossen
Gemengde bossen met populier
Houtkanten, bomenrijen en solitaire bomen
Agroforestry-systemen
Korte Omloop Hout
Productieve populierenbossen
Met productieve populierenbossen bedoelen we de homogene aanplanten waar snelgroeiende populierenklonen om de 8 à 10 m werden aangeplant om op korte termijn hout op te brengen. De nadruk ligt hier op het economisch aspect. Een bestand is homogeen wanneer populier de dominante soort is (en dus minstens 80 % van het grondvlak uitmaakt). Bij de eerste Vlaamse bosinventaris (veldwerk tijdens de periode 1997 - 1999) ging dit over circa 15 500 ha, of 11 % van de Vlaamse bosoppervlakte. Uit de tussentijdse resultaten van de tweede bosinventaris in 2017 bleek dit gedaald te zijn tot ongeveer 7 000 ha, of 5 % van de Vlaamse bosoppervlakte. Homogene populierenbossen zijn vaak gelijkjarig en monoklonaal, met een geringe structuurdiversiteit. Deze bossen hebben bijgevolg een beperkte landschapswaarde en lagere biodiversiteit. Dit is echter niet per definitie zo. Ook in de productieve populierenbossen kan een structuurrijke onderetage met diverse struiken zoals hazelaar, spork of Gelderse roos en bomen zoals zwarte els of eik ontwikkeld zijn.
Bij nieuwe aanplantingen of heraanplantingen kan de landschaps- en natuurwaarde vanaf het begin verhoogd worden door een inheemse struiklaag mee in te planten. Dit heeft als bijkomend voordeel dat er natuurlijke stamreiniging plaatsvindt waardoor er bespaard kan worden op snoeikosten. Er kan ook geopteerd worden om de populieren samen met soorten aan te planten die als hakhout kunnen beheerd worden. Dit heeft als extra voordeel dat er zowel brandhout als kwaliteitshout wordt geproduceerd. Indien kwaliteitshout van andere soorten ook gewenst is, kunnen de populieren groepsgewijs (bv. in rijen) gemengd worden met andere boomsoorten. Wanneer ze individueel gemengd worden zullen de soorten te veel met elkaar in competitie treden, zodat de minder snel groeiende soorten of cultivars systematisch onderdrukt zullen worden. Het telen van meerdere houtsoorten geeft ook een hogere bedrijfszekerheid en verhoogt de natuurwaarde. Bij het oogsten van de bomen is het steeds aangewezen om de exploitatie zo zorgvuldig mogelijk uit te voeren en zo weinig mogelijk schade aan de bodem en de aanwezige onderetage aan te richten. Hier moet reeds bij de aanplant aandacht aan geschonken worden. Een gedetailleerde uitleg over hoe een exploitatie zo zorgvuldig mogelijk uit te voeren vindt u in de sectie Aanplant en Beheer.
Productieve populierenbossen voorzien een belangrijk deel van de houtverwerkende nijverheid van grondstoffen. Dit is zowel van belang omwille van hun rol in de bio-economie als met betrekking tot klimaatmitigatie. De belangrijkste negatieve eigenschap van productieve populierenbossen is het feit dat ze door de korte omlooptijd frequent verstoord worden en vaak zware exploitatieschade oplopen.
Om ecologie en economie met elkaar te rijmen, vindt commerciële populierenteelt best niet plaats in waardevolle graslanden, oude waardevolle alluviale bossen en uitgesproken natte moerasbossen. Het aanleggen van populierenplantages in waardevolle valleigraslanden en structuurrijke gemengde bossen heeft in het verleden immers tot een degradatie van de natuurwaarde geleid en populieren een negatief imago bezorgd. Als de populieren op een geschikte standplaats staan en er rekening gehouden wordt met de ecologische randvoorwaarden zoals de ontwikkeling van een onderetage en een zorgvuldige exploitatie kunnen zij in Vlaanderen een belangrijke blijvende rol spelen in de multifunctionele bossen van de toekomst.
Bij nieuwe aanplantingen of heraanplantingen kan de landschaps- en natuurwaarde vanaf het begin verhoogd worden door een inheemse struiklaag mee in te planten. Dit heeft als bijkomend voordeel dat er natuurlijke stamreiniging plaatsvindt waardoor er bespaard kan worden op snoeikosten. Er kan ook geopteerd worden om de populieren samen met soorten aan te planten die als hakhout kunnen beheerd worden. Dit heeft als extra voordeel dat er zowel brandhout als kwaliteitshout wordt geproduceerd. Indien kwaliteitshout van andere soorten ook gewenst is, kunnen de populieren groepsgewijs (bv. in rijen) gemengd worden met andere boomsoorten. Wanneer ze individueel gemengd worden zullen de soorten te veel met elkaar in competitie treden, zodat de minder snel groeiende soorten of cultivars systematisch onderdrukt zullen worden. Het telen van meerdere houtsoorten geeft ook een hogere bedrijfszekerheid en verhoogt de natuurwaarde. Bij het oogsten van de bomen is het steeds aangewezen om de exploitatie zo zorgvuldig mogelijk uit te voeren en zo weinig mogelijk schade aan de bodem en de aanwezige onderetage aan te richten. Hier moet reeds bij de aanplant aandacht aan geschonken worden. Een gedetailleerde uitleg over hoe een exploitatie zo zorgvuldig mogelijk uit te voeren vindt u in de sectie Aanplant en Beheer.
Productieve populierenbossen voorzien een belangrijk deel van de houtverwerkende nijverheid van grondstoffen. Dit is zowel van belang omwille van hun rol in de bio-economie als met betrekking tot klimaatmitigatie. De belangrijkste negatieve eigenschap van productieve populierenbossen is het feit dat ze door de korte omlooptijd frequent verstoord worden en vaak zware exploitatieschade oplopen.
Om ecologie en economie met elkaar te rijmen, vindt commerciële populierenteelt best niet plaats in waardevolle graslanden, oude waardevolle alluviale bossen en uitgesproken natte moerasbossen. Het aanleggen van populierenplantages in waardevolle valleigraslanden en structuurrijke gemengde bossen heeft in het verleden immers tot een degradatie van de natuurwaarde geleid en populieren een negatief imago bezorgd. Als de populieren op een geschikte standplaats staan en er rekening gehouden wordt met de ecologische randvoorwaarden zoals de ontwikkeling van een onderetage en een zorgvuldige exploitatie kunnen zij in Vlaanderen een belangrijke blijvende rol spelen in de multifunctionele bossen van de toekomst.
Gemengde bossen met populier
Populieren zijn soms ook een belangrijke component van gemengde loofbossen waar de nadruk ligt op het ecologische en sociale aspect. Zij waren van oudsher een belangrijke nevensoort in middelhoutbeheer (grauwe abeel), verspreiden zich vlot zelf in natuurlijke bossen (ratelpopulier) of werden ingeplant in valleibossen (diverse cultuurpopulieren). Veel gemengde bossen met populier zijn omgevormde homogene populierenbestanden die omwille van natuurdoelstellingen geen kaalslag hebben gekend, bijvoorbeeld omdat er waardevolle oudbosflora aanwezig is.
Gemengde bossen zijn beter bestand tegen ziektes en plagen, hebben een hoge landschapswaarde en een divers aanbod aan ecologische functies. Waar de bodem het toelaat kan houtoogst nog steeds aan de orde zijn, maar zij zal daar nooit dezelfde volumes genereren als in productieve homogene populierenbossen. In te natte of gevoelige zones worden de populieren beter niet geoogst en kunnen ze tijdelijk een rol als zwaar boomhout vervullen tot ze afsterven. Ook daarna zijn de grote volumes staand en liggend dood hout ecologisch erg waardevol.
Gemengde bossen zijn beter bestand tegen ziektes en plagen, hebben een hoge landschapswaarde en een divers aanbod aan ecologische functies. Waar de bodem het toelaat kan houtoogst nog steeds aan de orde zijn, maar zij zal daar nooit dezelfde volumes genereren als in productieve homogene populierenbossen. In te natte of gevoelige zones worden de populieren beter niet geoogst en kunnen ze tijdelijk een rol als zwaar boomhout vervullen tot ze afsterven. Ook daarna zijn de grote volumes staand en liggend dood hout ecologisch erg waardevol.
Ecologische bosuitbreiding met populier
Op heel wat gronden waar men aan bosuitbreiding wenst te doen, zou het interessant zijn om populieren als een component van de boomlaag aan te planten, ook wanneer de doelstellingen voornamelijk ecologisch gericht zijn. Zij zijn immers een ideale soort om snel een bosklimaat te creëren. Hier kan je meer over lezen in de sectie Biodiversiteit en Ecologie.
Houtkanten, bomenrijen en solitaire bomen
Een houtkant is een strook (van minstens 2 rijen) met struiken en/of bomen die op regelmatige tijdstippen worden afgezet. Deze stroken zijn vaak belangrijke natuurverbindingen, waar ook populieren een belangrijk deel van kunnen uitmaken. Ze dragen bij aan een aantrekkelijk landschap, helpen bodemerosie tegengaan en kunnen dienst doen als windscherm of oeverversteviging.
Nog vaker dan in houtkanten komen populieren voor als enkelvoudige bomenrijen van knotbomen of opgaande bomen. Door hun typische vorm (bv. bij knotpopulieren) en hun omvang (de rijzige opgaande populieren) bepalen zij in sterke mate het landschap. Grauwe abeel en de oude cultuurklonen (Serotina, Marilandica, Blauwe van Eksaarde, Robusta en Regenerata) werden traditioneel aangeplant op perceelsranden, in dreven, langs waterwegen, op dijken en rond forten. In Limburg zijn ook de aanplantingen in waterringen typerend. Kenmerkend aan de rijen met opgaande oude Canadese populieren zijn de karakteristieke gebogen stammen (behalve de Robusta, die heeft een rechte stam). Deze eigenschap is minder interessant voor houtproductie, maar wordt esthetisch wel geapprecieerd. Knotbomen hebben een belangrijke cultuurhistorische waarde binnen het landbouwlandschap. Tevens vervullen zij een belangrijke rol voor de biodiversiteit. Wat geldt voor knotwilgen is ook van toepassing op knotpopulieren: bovenop de knotten creëren de gevallen bladeren en takjes een humus waar mossen, varens en zelfs struiken kunnen kiemen. De ingerotte holtes zijn een nest- en schuilplaats voor vogels en vleermuizen en de bomen zijn een habitat voor tal van korstmossen, zwammen en ongewervelden.
Tot slot zijn vaak ook oude solitaire populieren van hoge waarde voor het landschap. We treffen ze aan op de hoek van percelen, op het kruispunt van wegen, als bakenbomen, in parken...
Nog vaker dan in houtkanten komen populieren voor als enkelvoudige bomenrijen van knotbomen of opgaande bomen. Door hun typische vorm (bv. bij knotpopulieren) en hun omvang (de rijzige opgaande populieren) bepalen zij in sterke mate het landschap. Grauwe abeel en de oude cultuurklonen (Serotina, Marilandica, Blauwe van Eksaarde, Robusta en Regenerata) werden traditioneel aangeplant op perceelsranden, in dreven, langs waterwegen, op dijken en rond forten. In Limburg zijn ook de aanplantingen in waterringen typerend. Kenmerkend aan de rijen met opgaande oude Canadese populieren zijn de karakteristieke gebogen stammen (behalve de Robusta, die heeft een rechte stam). Deze eigenschap is minder interessant voor houtproductie, maar wordt esthetisch wel geapprecieerd. Knotbomen hebben een belangrijke cultuurhistorische waarde binnen het landbouwlandschap. Tevens vervullen zij een belangrijke rol voor de biodiversiteit. Wat geldt voor knotwilgen is ook van toepassing op knotpopulieren: bovenop de knotten creëren de gevallen bladeren en takjes een humus waar mossen, varens en zelfs struiken kunnen kiemen. De ingerotte holtes zijn een nest- en schuilplaats voor vogels en vleermuizen en de bomen zijn een habitat voor tal van korstmossen, zwammen en ongewervelden.
Tot slot zijn vaak ook oude solitaire populieren van hoge waarde voor het landschap. We treffen ze aan op de hoek van percelen, op het kruispunt van wegen, als bakenbomen, in parken...
Agroforestry-systemen
Agroforestry, ook wel boslandbouw genoemd, is een systeem waarbij het telen van gewassen of veehouderij gecombineerd wordt met de productie van houtige gewassen op eenzelfde perceel. Er wordt dus in verschillende etages geproduceerd om zo de beschikbare hulpbronnen zoals licht, water en nutriënten efficiënter te benutten en de productie per oppervlakte-eenheid te verhogen. Agroforestrysystemen hebben tal van voordelen t.o.v. conventionele landbouwsystemen. Zo zorgen de bomen voor meer biodiversiteit wat natuurlijke plaagcontrole in de hand werkt, een betere erosiecontrole, koolstofopslag, verbeterde luchtkwaliteit... Populieren kunnen op een goede manier in agroforestrysystemen ingepast worden. Het zijn snelgroeiende bomen die veel licht doorlaten. Zowel de canadapopulieren, als de recent veredelde populierenklonen van het INBO en de ratelpopulier en grauwe abeel kunnen op een goede manier in agroforestrysystemen ingepast worden mits een correct beheer. Bent u nog niet overtuigd over de positieve effecten van agroforestry? Lees dan zeker dit recente artikel uit de bosrevue! Voor meer info omtrent agroforestry kan u terecht op www.agroforestryvlaanderen.be.
Korte omloop hout
Korteomloophout (KOH) is een methode om biomassa te produceren door populieren frequent machinaal te oogsten. Het is eigenlijk een soort extensieve landbouwteelt waarvoor geen pesticiden of meststoffen toegediend worden. De jaarlijkse opbrengst bedraagt 15 à 20 ton droge houtsnippers per hectare. De houtige biomassaoogst is een bron van cellulose en lignine die kunnen ingezet worden als biobrandstof en voor bioraffinage. KOH kan een interessante optie zijn binnen een landbouwcontext en op verlaten industriële gronden die niet mogen omgezet worden in bos. Wanneer de totale bovengrondse biomassa om de 8 jaar of frequenter geoogst wordt (doorgaans wordt er geoogst om de 2 à 4 jaar), wordt KOH als landbouwteelt erkend en loopt de landbouwer niet het risico dat zijn/haar perceel als bos wordt herbestemd. Naast de productie van biomassa zorgt KOH ook voor andere ecosysteemdiensten zoals koolstofvastlegging in de bodem, erosiebestrijding en sanering van verontreinigde gronden. De voordelen van KOH zijn economisch en milieutechnisch. De natuurwaarde is door de frequente verstoring vanzelfsprekend een stuk lager dan in bossen.
Fotocredits
Bannerfoto: © Koen Himpe (Onroerend Erfgoed)
Productieve populierenbossen: © Yves Adam (Vildaphoto)
Gemengde bossen met populier: © Gert Arijs
Bomenrij: © Gert Arijs
Korte omloop hout: © Gert Arijs
Bannerfoto: © Koen Himpe (Onroerend Erfgoed)
Productieve populierenbossen: © Yves Adam (Vildaphoto)
Gemengde bossen met populier: © Gert Arijs
Bomenrij: © Gert Arijs
Korte omloop hout: © Gert Arijs