Op deze pagina willen we je laten kennismaken met de verschillende populierensoorten en -cultivars die in onze streek voorkomen. Populieren zijn pionierssoorten van het geslacht Populus. Zij behoren tot de wilgenfamilie (Salicaceae). Deze boeiende soortengroep brengt ons, meer dan andere boomsoorten, naar het snij- of raakvlak tussen mens en natuur.
Je vindt er info over:
Zwarte populier
Ratelpopulier
Witte abeel en grauwe abeel
Italiaanse populier
Oude populierenvariëteiten
Recente populierenvariëteiten
Zwarte populier
De zwarte populier (Populus nigra) is in Vlaanderen een zeldzame en bedreigde inheemse boomsoort die enkel nog voorkomt als relict in het landschap. Globaal gezien is de soort wijdverspreid. Het natuurlijk areaal strekt zich uit over heel Europa en van Noord-Afrika tot Azië (China).
Oorspronkelijk was hij bij ons te vinden in zachthoutooibossen, dit zijn natuurlijke bossen langs rivieren die periodiek onder water komen te staan. Deze bossen werden echter sterk teruggedrongen gedurende de middeleeuwse bosontginningen in de 12e en 13e eeuw. Tevens werd naast het inboeten aan bosareaal ook de natuurlijke loop van rivieren verstoord. Het rechttrekken van de meanders, het verbreden van de bedding en het indijken van de oevers vergemakkelijkte de scheepvaart, maar was nefast voor de aanwezige natuur. Natuurlijke populaties van zwarte populier zijn in Vlaanderen bijgevolg volledig verdwenen. Er zijn slechts enkele restanten bewaard gebleven in de IJzervallei, de Denderstreek en enkelingen in de Schelde-en Maasvallei. In het cultuurlandschap werd de zwarte populier traditioneel aangeplant als knot- en hoekbomen en in opgaande bomenrijen. Door het knotten konden deze bomen een leeftijd behalen van meer dan 100 jaar. Het is grotendeels aan dit type beheer te danken dat de zwarte populier sinds de middeleeuwen in ons agrarisch cultureel landschap bewaard is gebleven.
|
|
Ratelpopulier, trilpopulier of esp
Ratelpopulier, ook wel trilpopulier of esp genoemd (Populus tremula), is de tweede inheemse populierensoort in Vlaanderen. Het natuurlijk verspreidingsgebied gaat noordelijker dan de andere populiersoorten, tot in de boreale wouden van Europa en Azië. Na de grove den (Pinus Sylvestris) is het de meest wijdverspreide boomsoort ter wereld.
Witte abeel en grauwe abeel |
De ratelpopulier komt van nature voor langs bosranden en in open lichtdoorlatende bossen. Hij groeit zowel op natte als droge groeiplaatsen en zowel op voedselarme als op voedselrijke grond. In Vlaanderen komt de ratelpopulier het meest op zandgronden voor. Hij werd in het verleden zowel aangeplant als bestreden omwille van zijn omvangrijke wortelopslag. Zo werd hij in de duinstreek aangeplant om zandverstuiving te voorkomen. Dankzij zijn wortelopslag kan de trilpopulier uitgroeien tot een enorme groep van één kloon. Ratelpopulieren hebben de hoogste geassocieerde biodiversiteit van alle populieren.
|
De witte abeel (Populus alba) is een niet inheemse maar ingeburgerde boomsoort die van nature voorkomt van Noord-Afrika, Midden- en Zuid-Europa tot Centraal-Azië. De grauwe abeel (Populus x canescens) is een natuurlijke kruising van de ratelpopulier en witte abeel. Het is onduidelijk of deze soort spontaan tot in Vlaanderen is geraakt of werd ingevoerd door de mens. Beide populieren waren in de 16de eeuw al in onze regio aanwezig. Ze worden aangetroffen in rivierbegeleidende bossen, bosranden, langs weiden en in de binnenduinrand.
Uiterlijk worden ze vaak met elkaar verward, maar de witte abeel onderscheidt zich onder meer door de witte twijgen en witte bladonderzijde (versus grijs bij de grauwe abeel). Net als de ratelpopulier vormen beide soorten gemakkelijk worteluitlopers. De witte abeel was volgens een middeleeuwse bron in Vlaanderen vooral terug te vinden langs rivieren, maar in het cultuurlandschap was de soort veel minder prominent aanwezig dan de grauwe abeel. Vanaf de late middeleeuwen tot de 19e eeuw was de grauwe abeel immers talrijk aanwezig in opgaande bomenrijen. In de 17e eeuw werd de grauwe abeel ook frequent aangeplant in bossen als mengboomsoort, vaak met zomereik als hoofdboomsoort. Hoewel de grauwe abeel nu grotendeels uit het landschap is verdwenen, had hij tot begin de 20e eeuw een belangrijke waarde als productieboom. Bosbouwers verloren hun interesse in deze boomsoort onder andere door de concurrentie van de snelgroeiende Canadese populieren.
|
|
Italiaanse populier
De Italiaanse populier (Populus nigra cv. Italica) heeft een rechte stam en steil opgaande takken. Omwille van zijn typische, zuilvormige silhouet wordt de soort ook wel kaarspopulier genoemd. Het is niet echt duidelijk wanneer de soort hier voor het eerst werd aangeplant, maar in 1772 werd de soort reeds regelmatig gebruikt in parken en dreven. Hij werd vroeger ook als hakhout geteeld voor de productie van hoppepersen, de palen waarlangs de hopplant groeit. Omdat de soort vrij veel last heeft van tak- en kroonsterfte, wordt hij niet gebruikt voor weg- en straatbeplantingen. Wel voor windsingels, parken en als solitaire boom.
Oude populierenvariëteiten
Reeds in de 18de eeuw zijn uit spontane kruisingen van de Europese zwarte populier (Populus nigra) en de ingevoerde Amerikaanse zwarte populier (Populus deltoides) populieren ontstaan die naar groei en houtkwaliteit toe beter scoorden dan de Europese zwarte populier. Om die eigenschappen te bewaren, werden de populieren gekloond en verder gekruist. Deze Euramerikaanse populieren kregen de naam Canadese populieren of canadapopulieren (Populus x canadensis). In Vlaanderen vinden we de volgende oude cultuurklonen terug: ‘Serotina’ uit circa 1750, ‘Marilandica’ uit circa 1800, ‘Blauwe van Eksaarde’ en ‘Robusta’ uit circa 1885 en ‘Regenerata’ uit circa 1900.
|
Sinds de 18de en 19de eeuw werden deze veelvuldig aangeplant om hun snelle groei en vele houttoepassingen. Ze werden aangeplant in bomenrijen als opgaande bomen en als knotbomen, maar ook in bosverband. De bomenrijen vinden we terug op perceelsgrenzen, in dreven, op dijken en forten en langs waterwegen. De Robusta en Regenerata komen nog het frequentst voor in het landschap, in tegenstelling tot de Serotina en Blauwe van Eksaarde die nog zeer zelden worden aangetroffen. Volgens sommige bronnen zijn deze twee laatste klonen niet van elkaar te onderscheiden en bevatten ze hetzelfde genetisch materiaal. De Marilandica wordt nog iets vaker aangetroffen.
|
Recente populierenvariëteiten
Vanaf de jaren ‘40 werden in Vlaanderen populieren op een veel intensievere manier veredeld door gerichte, kunstmatige kruisingen. Deze werden uitgevoerd aan het toenmalig Instituut voor Populierenteelt van de luciferfabriek Swedish Match te Geraardsbergen. Deze veredelingsactiviteiten hadden als doel populieren te creëren die betere eigenschappen hebben op vlak van rendement, ziekteresistentie en houtkwaliteit.
In de jaren ’60 werden uitgebreide collecties opgebouwd van de soorten Populus nigra (Europees), P. deltoides, P. trichocarpa (beide Amerikaans) en P. maximowiczii (Aziatisch), en ingezet voor het kruisingswerk. Gekend is de zogenaamde UNAL-reeks, met Euramerikaanse (Primo, Ghoy, Gaver, Gibecq, Ogy, Isières) en interamerikaanse kruisingen (Beaupré, Unal, Boelare, Hunnegem, Raspalje). Deze cultivars zijn op de markt gebracht in 1970.
Sinds 1997 bracht het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) acht populierencultivars op de markt: Muur, Vesten, Oudenberg (Euramerikaanse cultivars), Grimminge (een interamerikaanse), Dender, Marke, Bakan en Skado (Asiamerikaanse kruisingen). Alle acht zijn ze resistent/tolerant aan roestschimmel, bladvlekkenziekte en bacteriekanker. De stam is recht en heeft een hoge houtkwaliteit voor fineer- en zaaghout. Het zijn cultivars met een hoog rendement.
Behalve bovenstaande populierencultivars zijn er nog andere populierenselecties ter beschikking op de Europese markt. Deze worden ook bij ons aangeboden en aangeplant. Het betreft onder andere de cultivars A4A en Soligo, die Italiaanse selectieproducten zijn, de cultivars Albelo, Degrosso, Koster en Polargo, die in Nederland veredeld zijn en Blanc de Poitou, Dano en Rona, die in Frankrijk geselecteerd zijn.
De specifieke eigenschappen van de populierencultivars die door het INBO op de markt gebracht zijn, staan uitgebreid beschreven in “De INBO variëteiten van populier, een aanwinst voor de Europese populierenteelt” door Marijke Steenackers et al., 2018 in Silva Belgica.
In de jaren ’60 werden uitgebreide collecties opgebouwd van de soorten Populus nigra (Europees), P. deltoides, P. trichocarpa (beide Amerikaans) en P. maximowiczii (Aziatisch), en ingezet voor het kruisingswerk. Gekend is de zogenaamde UNAL-reeks, met Euramerikaanse (Primo, Ghoy, Gaver, Gibecq, Ogy, Isières) en interamerikaanse kruisingen (Beaupré, Unal, Boelare, Hunnegem, Raspalje). Deze cultivars zijn op de markt gebracht in 1970.
Sinds 1997 bracht het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) acht populierencultivars op de markt: Muur, Vesten, Oudenberg (Euramerikaanse cultivars), Grimminge (een interamerikaanse), Dender, Marke, Bakan en Skado (Asiamerikaanse kruisingen). Alle acht zijn ze resistent/tolerant aan roestschimmel, bladvlekkenziekte en bacteriekanker. De stam is recht en heeft een hoge houtkwaliteit voor fineer- en zaaghout. Het zijn cultivars met een hoog rendement.
Behalve bovenstaande populierencultivars zijn er nog andere populierenselecties ter beschikking op de Europese markt. Deze worden ook bij ons aangeboden en aangeplant. Het betreft onder andere de cultivars A4A en Soligo, die Italiaanse selectieproducten zijn, de cultivars Albelo, Degrosso, Koster en Polargo, die in Nederland veredeld zijn en Blanc de Poitou, Dano en Rona, die in Frankrijk geselecteerd zijn.
De specifieke eigenschappen van de populierencultivars die door het INBO op de markt gebracht zijn, staan uitgebreid beschreven in “De INBO variëteiten van populier, een aanwinst voor de Europese populierenteelt” door Marijke Steenackers et al., 2018 in Silva Belgica.
Fotocredits
Bannerfoto: © Yves Adams (Vildaphoto)
De bladeren van de zwarte populier zijn ruitvormig, hebben een spitse top en getande bladrand: © populierenland.com
Opgaande zwarte populier: © Aukje De Haan, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Opgaande zwarte populier
Geknotte zwarte populier: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Geknotte zwarte populier
Rij gekandelaarde zwarte populieren: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Gekandelaarde rij zwarte populieren Achtermaal Maleveld
De bladeren van de ratelpopulier zijn rond (bij kortloten) of driehoekig (bij langloten) en golvend getand: © Hugo.arg, bron: Wikimedia Commons, Populus tremula leaves, no changes made, license: CC BY-SA 3.0
Ratelpopulieren langs de weg: © Willow, bron: Wikimedia Commons, Aspen (Populus Tremula) near Marburg, Hesse, Germany, no changes made, license: CC BY-SA 2.5
Ratelpopulieren met geel verkleurde bladeren in de herfst: © Nikanos, bron: Wikimedia Commons, Espengruppe (Populus tremula) in der Nähe der Lahnquelle, Gemeinde Netphen, Nordrhein-Westfalen, Deutschland, no changes made, license: CC BY-SA 2.5
De bladeren van de witte abeel zijn eirond en onregelmatig gegolfd getand (bij kortloten) of drie- tot vijfdelig gelobd met een grof getande bladrand (bij langloten): © bomenwijzer.be
Opgaande witte abeel: © Rollin Verlinde (Vildaphoto)
Opgaande grauwe abeel: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Opgaande grauwe abeel
Bomenrij van grauwe abeel: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Bomenrij van grauwe abeel in Kasteeldomein Hansbeke
Dreef van grauwe abeel: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Dreef van grauwe abeel De Vierlingen
Solitaire canadapopulier variëteit Marilandica: © FrDr, bron: Wikimedia Commons, Opgaande marilandicapopulier op de Vollanderkoute, Strijpen, Zottegem, Vlaanderen, België no changes made, license: CC BY-SA 4.0
Solitaire canadapopulier variëteit Marilandica in landbouwgebied: © FrDr, bron: Wikimedia Commons, Opgaande marilandicapopulier op de Vollanderkouter, Strijpen, Zottegem, Vlaanderen, België, no changes made, license: CC BY-SA 4.0
Dreef van canadapopulieren variëteit Robusta: © WeeJeeVee, bron: Wikimedia Commons, Populus x canadensis 'Robusta' on the Slagsesteeg in Wageningen(NL), no changes made, license: CC BY-SA 4.0
Blad van Populus x canadensis 'Robusta' © www.ebben.nl
Bannerfoto: © Yves Adams (Vildaphoto)
De bladeren van de zwarte populier zijn ruitvormig, hebben een spitse top en getande bladrand: © populierenland.com
Opgaande zwarte populier: © Aukje De Haan, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Opgaande zwarte populier
Geknotte zwarte populier: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Geknotte zwarte populier
Rij gekandelaarde zwarte populieren: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Gekandelaarde rij zwarte populieren Achtermaal Maleveld
De bladeren van de ratelpopulier zijn rond (bij kortloten) of driehoekig (bij langloten) en golvend getand: © Hugo.arg, bron: Wikimedia Commons, Populus tremula leaves, no changes made, license: CC BY-SA 3.0
Ratelpopulieren langs de weg: © Willow, bron: Wikimedia Commons, Aspen (Populus Tremula) near Marburg, Hesse, Germany, no changes made, license: CC BY-SA 2.5
Ratelpopulieren met geel verkleurde bladeren in de herfst: © Nikanos, bron: Wikimedia Commons, Espengruppe (Populus tremula) in der Nähe der Lahnquelle, Gemeinde Netphen, Nordrhein-Westfalen, Deutschland, no changes made, license: CC BY-SA 2.5
De bladeren van de witte abeel zijn eirond en onregelmatig gegolfd getand (bij kortloten) of drie- tot vijfdelig gelobd met een grof getande bladrand (bij langloten): © bomenwijzer.be
Opgaande witte abeel: © Rollin Verlinde (Vildaphoto)
Opgaande grauwe abeel: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Opgaande grauwe abeel
Bomenrij van grauwe abeel: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Bomenrij van grauwe abeel in Kasteeldomein Hansbeke
Dreef van grauwe abeel: © Geert Van der Linden, bron: Agentschap Onroerend Erfgoed, Dreef van grauwe abeel De Vierlingen
Solitaire canadapopulier variëteit Marilandica: © FrDr, bron: Wikimedia Commons, Opgaande marilandicapopulier op de Vollanderkoute, Strijpen, Zottegem, Vlaanderen, België no changes made, license: CC BY-SA 4.0
Solitaire canadapopulier variëteit Marilandica in landbouwgebied: © FrDr, bron: Wikimedia Commons, Opgaande marilandicapopulier op de Vollanderkouter, Strijpen, Zottegem, Vlaanderen, België, no changes made, license: CC BY-SA 4.0
Dreef van canadapopulieren variëteit Robusta: © WeeJeeVee, bron: Wikimedia Commons, Populus x canadensis 'Robusta' on the Slagsesteeg in Wageningen(NL), no changes made, license: CC BY-SA 4.0
Blad van Populus x canadensis 'Robusta' © www.ebben.nl